lunes, 30 de marzo de 2009

3.2. Literatura en lengua latina.


Como ya se ha dicho tantas veces, la literatura europea de la Edad Media es, ante todo, literatura latina. El latín, que ya no es la lengua de comunicación usual entre los europeos, sí lo es para el estudio, la política y la iglesia. Es la lengua de la cultura y, como tal, sirve para que todos los cultos europeos se comuniquen con no mayor dificultad que la lentitud de las comunicaciones de la época.
La relación del latín con la cultura es tan intensa que casi todos los autores conocidos son, antes que nada, letrados en latín, y sus obras en la otra lengua, la materna, son habitualmente excepciones de una producción mayoritariamente latina.
Entre el ingente catálogo, sólo vamos a destacar aquellos libros que se convirtieron en los más conocidos o influyentes: las Etimologías de San Isidoro de Sevilla, la Leyenda Dorada de Jacobo de la Voragine, el Policraticus de Juan de Salisbury, el Anticlaudiano de Alain de Lille o la Historia de los Reyes de Bretaña de Godofredo de Monmouth,entre muchos otros. No conviene olvidar tampoco los famosísimos beatos: los Comentarios al Apocalipsis del Beato de Liébana, libro que se copió una y otra vez y se adornó con miniaturas lujosísimas.
El libro de Juan de Salisbury es fundamental porque constituye el ejemplo más acabado de un speculo medieval, un "espejo de príncipes", es decir, una obra compuesta para enseñar el buen gobierno a los futuros reyes.
El Anticlaudiano es un ejemplo sobresaliente del gusto medieval por la alegoría, y servirá de modelo muy apreciado.
En cuanto a la Leyenda dorada, es una colección de hagiografías (vidas de santos),a veces muy fantasiosa y entretenida. Es fuente primordial en multitud de textos medievales.
La Historia de los Reyes de Bretaña tiene un papel extraordinario en la historia de la literatura porque originó una de las líneas narrativas más fértiles que se conocen, la Materia de Bretaña, o "historia del rey Arturo y de los caballeros de la tabla redonda".
Aparte de estas obras que podríamos llamar serias, la jocosidad medieval dio lugar a numerosos textos cómicos. Quizás los más conocidos actualmente sean los cantos de los goliardos. Otras obras fundamentales con la comedia amorosa Pamphilus de amore y el poema De Vetula, cuya influencia puede rastrearse en obras como el Libro de buen amor y La Celestina.

Unidad 3 Edad Media

3.1 Introducción



Con el término de Edad Media nos referimos a un largisimo periodo de tiempo, que no es ni mucho menos homogeneo, y desde luego tanpoco universal sino estrictamente europeo.Esa denominación tiene un claro matiz peyorativo, porque fue creada por los humanistas, que se consideraban herederos de la tradicción clásica, la cual habría sido falsificada por el oscurantismo medieval.Sin embargo, aunque puedan darse una serie de caracteristicas más o menos comunes para todo el periodo( el teocentrismo, el feudalismo, la sociedad estamental), lo cierto esque tambien es un periodo de cambios: la educación se reforma y seguira vigente hasta el S. XVIII; en las ciudades surge la nueva clases social de los burgeses; la monarquía poco a poco va consiguiendo un poder mayor y menos dependiente de la aristocracia, etc. En el plano cultural, es, como dice Jorge de Burgos una época en la que predomina la recapitulación sobre la investigación: es más importante lo que sabemos por los libros que lo que nos pueda enseñar nuestra experiencia. Asi, en la literatura, es más importante el comentario o glosa, la interpretación, que la elaboracion de textos originales, que en cualquiera caso siempre va a ser una imitación

Literatura de la épica latina



Eneida (Texto en Latín)








Liber I






ARMA virumque cano, Troiae qui primus ab orisItaliam, fato profugus, Laviniaque venitlitora, multum ille et terris iactatus et altovi superum saevae memorem Iunonis ob iram;multa quoque et bello passus, dum conderet urbem,inferretque deos Latio, genus unde Latinum,Albanique patres, atque altae moenia Romae.Musa, mihi causas memora, quo numine laeso,quidve dolens, regina deum tot volvere casusinsignem pietate virum, tot adire laboresimpulerit. Tantaene animis caelestibus irae?Urbs antiqua fuit, Tyrii tenuere coloni,Karthago, Italiam contra Tiberinaque longeostia, dives opum studiisque asperrima belli;quam Iuno fertur terris magis omnibus unamposthabita coluisse Samo; hic illius arma,hic currus fuit; hoc regnum dea gentibus esse,si qua fata sinant, iam tum tenditque fovetque.Progeniem sed enim Troiano a sanguine duciaudierat, Tyrias olim quae verteret arces;hinc populum late regem belloque superbumventurum excidio Libyae: sic volvere Parcas.Id metuens, veterisque memor Saturnia belli,prima quod ad Troiam pro caris gesserat Argis---necdum etiam causae irarum saevique doloresexciderant animo: manet alta mente repostumiudicium Paridis spretaeque iniuria formae,et genus invisum, et rapti Ganymedis honores.His accensa super, iactatos aequore totoTroas, reliquias Danaum atque immitis Achilli,arcebat longe Latio, multosque per annoserrabant, acti fatis, maria omnia circum.Tantae molis erat Romanam condere gentem!Vix e conspectu Siculae telluris in altumvela dabant laeti, et spumas salis aere ruebant,cum Iuno, aeternum servans sub pectore volnus,haec secum: 'Mene incepto desistere victam,nec posse Italia Teucrorum avertere regem?Quippe vetor fatis. Pallasne exurere classemArgivom atque ipsos potuit submergere ponto,unius ob noxam et furias Aiacis Oilei?Ipsa, Iovis rapidum iaculata e nubibus ignem,disiecitque rates evertitque aequora ventis,illum expirantem transfixo pectore flammasturbine corripuit scopuloque infixit acuto.Ast ego, quae divom incedo regina, Iovisqueet soror et coniunx, una cum gente tot annosbella gero! Et quisquam numen Iunonis adoretpraeterea, aut supplex aris imponet honorem?'Talia flammato secum dea corde volutansnimborum in patriam, loca feta furentibus austris,Aeoliam venit. Hic vasto rex Aeolus antroluctantes ventos tempestatesque sonorasimperio premit ac vinclis et carcere frenat.Illi indignantes magno cum murmure montiscircum claustra fremunt; celsa sedet Aeolus arcesceptra tenens, mollitque animos et temperat iras.Ni faciat, maria ac terras caelumque profundumquippe ferant rapidi secum verrantque per auras.Sed pater omnipotens speluncis abdidit atris,hoc metuens, molemque et montis insuper altosimposuit, regemque dedit, qui foedere certoet premere et laxas sciret dare iussus habenas.Ad quem tum Iuno supplex his vocibus usa est:'Aeole, namque tibi divom pater atque hominum rexet mulcere dedit fluctus et tollere vento,gens inimica mihi Tyrrhenum navigat aequor,Ilium in Italiam portans victosque Penates:incute vim ventis submersasque obrue puppes,aut age diversos et disiice corpora ponto.Sunt mihi bis septem praestanti corpore nymphae,quarum quae forma pulcherrima Deiopea,conubio iungam stabili propriamque dicabo,omnis ut tecum meritis pro talibus annosexigat, et pulchra faciat te prole parentem.'Aeolus haec contra: 'Tuus, O regina, quid optesexplorare labor; mihi iussa capessere fas est.Tu mihi, quodcumque hoc regni, tu sceptra Iovemqueconcilias, tu das epulis accumbere divom,nimborumque facis tempestatumque potentem.'Haec ubi dicta, cavum conversa cuspide montemimpulit in latus: ac venti, velut agmine facto,qua data porta, ruunt et terras turbine perflant.Incubuere mari, totumque a sedibus imisuna Eurusque Notusque ruunt creberque procellisAfricus, et vastos volvunt ad litora fluctus.Insequitur clamorque virum stridorque rudentum.Eripiunt subito nubes caelumque diemqueTeucrorum ex oculis; ponto nox incubat atra.Iutonuere poli, et crebris micat ignibus aether,praesentemque viris intentant omnia mortem.Extemplo Aeneae solvuntur frigore membra:ingemit, et duplicis tendens ad sidera palmastalia voce refert: 'O terque quaterque beati,quis ante ora patrum Troiae sub moenibus altiscontigit oppetere! O Danaum fortissime gentisTydide! Mene Iliacis occumbere campisnon potuisse, tuaque animam hanc effundere dextra,saevus ubi Aeacidae telo iacet Hector, ubi ingensSarpedon, ubi tot Simois correpta sub undisscuta virum galeasque et fortia corpora volvit?'Talia iactanti stridens Aquilone procellavelum adversa ferit, fluctusque ad sidera tollit.Franguntur remi; tum prora avertit, et undisdat latus; insequitur cumulo praeruptus aquae mons.Hi summo in flucta pendent; his unda dehiscensterram inter fluctus aperit; furit aestus harenis.Tris Notus abreptas in saxa latentia torquet---saxa vocant Itali mediis quae in fluctibus aras---dorsum immane mari summo; tris Eurus ab altoin brevia et Syrtis urguet, miserabile visu,inliditque vadis atque aggere cingit harenae.Unam, quae Lycios fidumque vehebat Oronten,ipsius ante oculos ingens a vertice pontusin puppim ferit: excutitur pronusque magistervolvitur in caput; ast illam ter fluctus ibidemtorquet agens circum, et rapidus vorat aequore vortex.Adparent rari nantes in gurgite vasto,arma virum, tabulaeque, et Troia gaza per undas.Iam validam Ilionei navem, iam fortis Achati,et qua vectus Abas, et qua grandaevus Aletes,vicit hiems; laxis laterum compagibus omnesaccipiunt inimicum imbrem, rimisque fatiscunt.Interea magno misceri murmure pontum,emissamque hiemem sensit Neptunus, et imisstagna refusa vadis, graviter commotus; et altoprospiciens, summa placidum caput extulit unda.Disiectam Aeneae, toto videt aequore classem,fluctibus oppressos Troas caelique ruina,nec latuere doli fratrem Iunonis et irae.Eurum ad se Zephyrumque vocat, dehinc talia fatur:'Tantane vos generis tenuit fiducia vestri?Iam caelum terramque meo sine numine, venti,miscere, et tantas audetis tollere moles?Quos ego---sed motos praestat componere fluctus.Post mihi non simili poena commissa luetis.Maturate fugam, regique haec dicite vestro:non illi imperium pelagi saevumque tridentem,sed mihi sorte datum. Tenet ille immania saxa,vestras, Eure, domos; illa se iactet in aulaAeolus, et clauso ventorum carcere regnet.'Sic ait, et dicto citius tumida aequora placat,collectasque fugat nubes, solemque reducit.Cymothoe simul et Triton adnixus acutodetrudunt navis scopulo; levat ipse tridenti;et vastas aperit syrtis, et temperat aequor,atque rotis summas levibus perlabitur undas.Ac veluti magno in populo cum saepe coorta estseditio, saevitque animis ignobile volgus,iamque faces et saxa volant---furor arma ministrat;tum, pietate gravem ac meritis si forte virum quemconspexere, silent, arrectisque auribus adstant;ille regit dictis animos, et pectora mulcet,---sic cunctus pelagi cecidit fragor, aequora postquamprospiciens genitor caeloque invectus apertoflectit equos, curruque volans dat lora secundo.Defessi Aeneadae, quae proxima litora, cursucontendunt petere, et Libyae vertuntur ad oras.Est in secessu longo locus: insula portumefficit obiectu laterum, quibus omnis ab altofrangitur inque sinus scindit sese unda reductos.Hinc atque hinc vastae rupes geminique minanturin caelum scopuli, quorum sub vertice lateaequora tuta silent; tum silvis scaena coruscisdesuper horrentique atrum nemus imminet umbra.Fronte sub adversa scopulis pendentibus antrum,intus aquae dulces vivoque sedilia saxo,nympharum domus: hic fessas non vincula navisulla tenent, unco non alligat ancora morsu.Huc septem Aeneas collectis navibus omniex numero subit; ac magno telluris amoreegressi optata potiuntur Troes harena,et sale tabentis artus in litore ponunt.Ac primum silici scintillam excudit Achates,succepitque ignem foliis, atque arida circumnutrimenta dedit, rapuitque in fomite flammam.Tum Cererem corruptam undis Cerealiaque armaexpediunt fessi rerum, frugesque receptaset torrere parant flammis et frangere saxo.Aeneas scopulum interea conscendit, et omnemprospectum late pelago petit, Anthea si quemiactatum vento videat Phrygiasque biremis,aut Capyn, aut celsis in puppibus arma Caici.Navem in conspectu nullam, tris litore cervosprospicit errantis; hos tota armenta sequuntura tergo, et longum per vallis pascitur agmen.Constitit hic, arcumque manu celerisque sagittascorripuit, fidus quae tela gerebat Achates;ductoresque ipsos primum, capita alta ferentiscornibus arboreis, sternit, tum volgus, et omnemmiscet agens telis nemora inter frondea turbam;nec prius absistit, quam septem ingentia victorcorpora fundat humi, et numerum cum navibus aequet.Hinc portum petit, et socios partitur in omnes.Vina bonus quae deinde cadis onerarat Acesteslitore Trinacrio dederatque abeuntibus heros,dividit, et dictis maerentia pectora mulcet:'O socii---neque enim ignari sumus ante malorum---O passi graviora, dabit deus his quoque finem.Vos et Scyllaeam rabiem penitusque sonantisaccestis scopulos, vos et Cyclopea saxaexperti: revocate animos, maestumque timoremmittite: forsan et haec olim meminisse iuvabit.Per varios casus, per tot discrimina rerumtendimus in Latium; sedes ubi fata quietasostendunt; illic fas regna resurgere Troiae.Durate, et vosmet rebus servate secundis.'Talia voce refert, curisque ingentibus aegerspem voltu simulat, premit altum corde dolorem.Illi se praedae accingunt, dapibusque futuris;tergora deripiunt costis et viscera nudant;pars in frusta secant veribusque trementia figunt;litore aena locant alii, flammasque ministrant.Tum victu revocant vires, fusique per herbamimplentur veteris Bacchi pinguisque ferinae.Postquam exempta fames epulis mensaeque remotae,amissos longo socios sermone requirunt,spemque metumque inter dubii, seu vivere credant,sive extrema pati nec iam exaudire vocatos.Praecipue pius Aeneas nunc acris Oronti,nunc Amyci casum gemit et crudelia secumfata Lyci, fortemque Gyan, fortemque Cloanthum.Et iam finis erat, cum Iuppiter aethere summodespiciens mare velivolum terrasque iacentislitoraque et latos populos, sic vertice caeliconstitit, et Libyae defixit lumina regnis.Atque illum talis iactantem pectore curastristior et lacrimis oculos suffusa nitentisadloquitur Venus: 'O qui res hominumque deumqueaeternis regis imperiis, et fulmine terres,quid meus Aeneas in te committere tantum,quid Troes potuere, quibus, tot funera passis,cunctus ob Italiam terrarum clauditur orbis?Certe hinc Romanos olim, volventibus annis,hinc fore ductores, revocato a sanguine Teucri,qui mare, qui terras omni dicione tenerent,pollicitus, quae te, genitor, sententia vertit?Hoc equidem occasum Troiae tristisque ruinassolabar, fatis contraria fata rependens;nunc eadem fortuna viros tot casibus actosinsequitur. Quem das finem, rex magne, laborum?Antenor potuit, mediis elapsus Achivis,Illyricos penetrare sinus, atque intima tutusregna Liburnorum, et fontem superare Timavi,unde per ora novem vasto cum murmure montisit mare proruptum et pelago premit arva sonanti.Hic tamen ille urbem Patavi sedesque locavitTeucrorum, et genti nomen dedit, armaque fixitTroia; nunc placida compostus pace quiescit:nos, tua progenies, caeli quibus adnuis arcem,navibus (infandum!) amissis, unius ob iramprodimur atque Italis longe disiungimur oris.Hic pietatis honos? Sic nos in sceptra reponis?'Olli subridens hominum sator atque deorum,voltu, quo caelum tempestatesque serenat,oscula libavit natae, dehinc talia fatur:'Parce metu, Cytherea: manent immota tuorumfata tibi; cernes urbem et promissa Lavinimoenia, sublimemque feres ad sidera caelimagnanimum Aenean; neque me sententia vertit.Hic tibi (fabor enim, quando haec te cura remordet,longius et volvens fatorum arcana movebo)bellum ingens geret Italia, populosque ferocescontundet, moresque viris et moenia ponet,tertia dum Latio regnantem viderit aestas,ternaque transierint Rutulis hiberna subactis.At puer Ascanius, cui nunc cognomen Iuloadditur,---Ilus erat, dum res stetit Ilia regno,---triginta magnos volvendis mensibus orbisimperio explebit, regnumque ab sede Lavinitransferet, et longam multa vi muniet Albam.Hic iam ter centum totos regnabitur annosgente sub Hectorea, donec regina sacerdos,Marte gravis, geminam partu dabit Ilia prolem.Inde lupae fulvo nutricis tegmine laetusRomulus excipiet gentem, et Mavortia condetmoenia, Romanosque suo de nomine dicet.His ego nec metas rerum nec tempora pono;imperium sine fine dedi. Quin aspera Iuno,quae mare nunc terrasque metu caelumque fatigat,consilia in melius referet, mecumque fovebitRomanos rerum dominos gentemque togatam:sic placitum. Veniet lustris labentibus aetas,cum domus Assaraci Phthiam clarasque Mycenasservitio premet, ac victis dominabitur Argis.Nascetur pulchra Troianus origine Caesar,imperium oceano, famam qui terminet astris,---Iulius, a magno demissum nomen Iulo.Hunc tu olim caelo, spoliis Orientis onustum,accipies secura; vocabitur hic quoque votis.Aspera tum positis mitescent saecula bellis;cana Fides, et Vesta, Remo cum fratre Quirinus,iura dabunt; dirae ferro et compagibus artisclaudentur Belli portae; Furor impius intus,saeva sedens super arma, et centum vinctus aenispost tergum nodis, fremet horridus ore cruento.'Haec ait, et Maia genitum demittit ab alto,ut terrae, utque novae pateant Karthaginis arceshospitio Teucris, ne fati nescia Didofinibus arceret: volat ille per aera magnumremigio alarum, ac Libyae citus adstitit oris.Et iam iussa facit, ponuntque ferocia Poenicorda volente deo; in primis regina quietumaccipit in Teucros animum mentemque benignam.At pius Aeneas, per noctem plurima volvens,ut primum lux alma data est, exire locosqueexplorare novos, quas vento accesserit oras,qui teneant, nam inculta videt, hominesne feraene,quaerere constituit, sociisque exacta referreClassem in convexo nemorum sub rupe cavataarboribus clausam circum atque horrentibus umbrisocculit; ipse uno graditur comitatus Achate,bina manu lato crispans hastilia ferro.Cui mater media sese tulit obvia silva,virginis os habitumque gerens, et virginis armaSpartanae, vel qualis equos Threissa fatigatHarpalyce, volucremque fuga praevertitur Hebrum.Namque umeris de more habilem suspenderat arcumvenatrix, dederatque comam diffundere ventis,nuda genu, nodoque sinus collecta fluentis.Ac prior, 'Heus' inquit 'iuvenes, monstrate mearumvidistis si quam hic errantem forte sororum,succinctam pharetra et maculosae tegmine lyncis,aut spumantis apri cursum clamore prementem.'Sic Venus; et Veneris contra sic filius orsus:'Nulla tuarum audita mihi neque visa sororum---O quam te memorem, virgo? Namque haud tibi voltusmortalis, nec vox hominem sonat: O, dea certe---an Phoebi soror? an nympharum sanguinis una?---sis felix, nostrumque leves, quaecumque, laborem,et, quo sub caelo tandem, quibus orbis in orisiactemur, doceas. Ignari hominumque locorumqueerramus, vento huc vastis et fluctibus acti:multa tibi ante aras nostra cadet hostia dextra.'Tum Venus: 'Haud equidem tali me dignor honore;virginibus Tyriis mos est gestare pharetram,purpureoque alte suras vincire cothurno.Punica regna vides, Tyrios et Agenoris urbem;sed fines Libyci, genus intractabile bello.Imperium Dido Tyria regit urbe profecta,germanum fugiens. Longa est iniuria, longaeambages; sed summa sequar fastigia rerum.'Huic coniunx Sychaeus erat, ditissimus agriPhoenicum, et magno miserae dilectus amore,cui pater intactam dederat, primisque iugaratominibus. Sed regna Tyri germanus habebatPygmalion, scelere ante alios immanior omnes.Quos inter medius venit furor. Ille Sychaeumimpius ante aras, atque auri caecus amore,clam ferro incautum superat, securus amorumgermanae; factumque diu celavit, et aegram,multa malus simulans, vana spe lusit amantem.Ipsa sed in somnis inhumati venit imagoconiugis, ora modis attollens pallida miris,crudeles aras traiectaque pectora ferronudavit, caecumque domus scelus omne retexit.Tum celerare fugam patriaque excedere suadet,auxiliumque viae veteres tellure recluditthesauros, ignotum argenti pondus et auri.His commota fugam Dido sociosque parabat:conveniunt, quibus aut odium crudele tyranniaut metus acer erat; navis, quae forte paratae,corripiunt, onerantque auro: portantur avariPygmalionis opes pelago; dux femina facti.Devenere locos, ubi nunc ingentia cernismoenia surgentemque novae Karthaginis arcem,mercatique solum, facti de nomine Byrsam,taurino quantum possent circumdare tergo.Sed vos qui tandem, quibus aut venistis ab oris,quove tenetis iter? 'Quaerenti talibus illesuspirans, imoque trahens a pectore vocem:'O dea, si prima repetens ab origine pergam,et vacet annalis nostrorum audire laborum,ante diem clauso componat Vesper Olympo.Nos Troia antiqua, si vestras forte per aurisTroiae nomen iit, diversa per aequora vectosforte sua Libycis tempestas adpulit oris.Sum pius Aeneas, raptos qui ex hoste Penatesclasse veho mecum, fama super aethera notus.Italiam quaero patriam et genus ab Iove summo.Bis denis Phrygium conscendi navibus aequor,matre dea monstrante viam, data fata secutus;vix septem convolsae undis Euroque supersunt.Ipse ignotus, egens, Libyae deserta peragro,Europa atque Asia pulsus.' Nec plura querentempassa Venus medio sic interfata dolore est:'Quisquis es, haud, credo, invisus caelestibus aurasvitalis carpis, Tyriam qui adveneris urbem.Perge modo, atque hinc te reginae ad limina perfer,Namque tibi reduces socios classemque relatamnuntio, et in tutum versis aquilonibus actam,ni frustra augurium vani docuere parentes.Aspice bis senos laetantis agmine cycnos,aetheria quos lapsa plaga Iovis ales apertoturbabat caelo; nunc terras ordine longoaut capere, aut captas iam despectare videntur:ut reduces illi ludunt stridentibus alis,et coetu cinxere polum, cantusque dedere,haud aliter puppesque tuae pubesque tuorumaut portum tenet aut pleno subit ostia velo.Perge modo, et, qua te ducit via, dirige gressum.'Dixit, et avertens rosea cervice refulsit,ambrosiaeque comae divinum vertice odoremspiravere, pedes vestis defluxit ad imos,et vera incessu patuit dea. Ille ubi matremadgnovit, tali fugientem est voce secutus:'Quid natum totiens, crudelis tu quoque, falsisiudis imaginibus? Cur dextrae iungere dextramnon datur, ac veras audire et reddere voces?'Talibus incusat, gressumque ad moenia tendit:at Venus obscuro gradientes aere saepsit,et multo nebulae circum dea fudit amictu,cernere ne quis eos, neu quis contingere posset,molirive moram, aut veniendi poscere causas.Ipsa Paphum sublimis abit, sedesque revisitlaeta suas, ubi templum illi, centumque Sabaeoture calent arae, sertisque recentibus halant.Corripuere viam interea, qua semita monstrat.Iamque ascendebant collem, qui plurimus urbiimminet, adversasque adspectat desuper arces.Miratur molem Aeneas, magalia quondam,miratur portas strepitumque et strata viarum.Instant ardentes Tyrii pars ducere muros,molirique arcem et manibus subvolvere saxa,pars optare locum tecto et concludere sulco.[Iura magistratusque legunt sanctumque senatum;]hic portus alii effodiunt; hic alta theatrisfundamenta locant alii, immanisque columnasrupibus excidunt, scaenis decora alta futuris.Qualis apes aestate nova per florea ruraexercet sub sole labor, cum gentis adultoseducunt fetus, aut cum liquentia mellastipant et dulci distendunt nectare cellas,aut onera accipiunt venientum, aut agmine factoignavom fucos pecus a praesepibus arcent:fervet opus, redolentque thymo fragrantia mella.'O fortunati, quorum iam moenia surgunt!'Aeneas ait, et fastigia suspicit urbis.Infert se saeptus nebula, mirabile dictu,per medios, miscetque viris, neque cernitur ulli.Lucus in urbe fuit media, laetissimus umbra,quo primum iactati undis et turbine Poenieffodere loco signum, quod regia Iunomonstrarat, caput acris equi; sic nam fore belloegregiam et facilem victu per saecula gentem.Hic templum Iunoni ingens Sidonia Didocondebat, donis opulentum et numine divae,aerea cui gradibus surgebant limina, nexaequeaere trabes, foribus cardo stridebat aenis.Hoc primum in luco nova res oblata timoremleniit, hic primum Aeneas sperare salutemausus, et adflictis melius confidere rebus.Namque sub ingenti lustrat dum singula templo,reginam opperiens, dum, quae fortuna sit urbi,artificumque manus inter se operumque laboremmiratur, videt Iliacas ex ordine pugnas,bellaque iam fama totum volgata per orbem,Atridas, Priamumque, et saevum ambobus Achillem.Constitit, et lacrimans, 'Quis iam locus' inquit 'Achate,quae regio in terris nostri non plena laboris?En Priamus! Sunt hic etiam sua praemia laudi;sunt lacrimae rerum et mentem mortalia tangunt.Solve metus; feret haec aliquam tibi fama salutem.'Sic ait, atque animum pictura pascit inani,multa gemens, largoque umectat flumine voltum.Namque videbat, uti bellantes Pergama circumhac fugerent Graii, premeret Troiana iuventus,hac Phryges, instaret curru cristatus Achilles.Nec procul hinc Rhesi niveis tentoria velisadgnoscit lacrimans, primo quae prodita somnoTydides multa vastabat caede cruentus,ardentisque avertit equos in castra, prius quampabula gustassent Troiae Xanthumque bibissent.Parte alia fugiens amissis Troilus armis,infelix puer atque impar congressus Achilli,fertur equis, curruque haeret resupinus inani,lora tenens tamen; huic cervixque comaeque trahunturper terram, et versa pulvis inscribitur hasta.Interea ad templum non aequae Palladis ibantcrinibus Iliades passis peplumque ferebant,suppliciter tristes et tunsae pectora palmis;diva solo fixos oculos aversa tenebat.Ter circum Iliacos raptaverat Hectora muros,exanimumque auro corpus vendebat Achilles.Tum vero ingentem gemitum dat pectore ab imo,ut spolia, ut currus, utque ipsum corpus amici,tendentemque manus Priamum conspexit inermis.Se quoque principibus permixtum adgnovit Achivis,Eoasque acies et nigri Memnonis arma.Ducit Amazonidum lunatis agmina peltisPenthesilea furens, mediisque in milibus ardet,aurea subnectens exsertae cingula mammae,bellatrix, audetque viris concurrere virgo.Haec dum Dardanio Aeneae miranda videntur,dum stupet, obtutuque haeret defixus in uno,regina ad templum, forma pulcherrima Dido,incessit magna iuvenum stipante caterva.Qualis in Eurotae ripis aut per iuga Cynthiexercet Diana choros, quam mille secutaehinc atque hinc glomerantur oreades; illa pharetramfert umero, gradiensque deas supereminet omnis:Latonae tacitum pertemptant gaudia pectus:talis erat Dido, talem se laeta ferebatper medios, instans operi regnisque futuris.Tum foribus divae, media testudine templi,saepta armis, solioque alte subnixa resedit.Iura dabat legesque viris, operumque laborempartibus aequabat iustis, aut sorte trahebat:cum subito Aeneas concursu accedere magnoAnthea Sergestumque videt fortemque Cloanthum,Teucrorumque alios, ater quos aequore turbodispulerat penitusque alias avexerat oras.Obstipuit simul ipse simul perculsus Achateslaetitiaque metuque; avidi coniungere dextrasardebant; sed res animos incognita turbat.Dissimulant, et nube cava speculantur amicti,quae fortuna viris, classem quo litore linquant,quid veniant; cunctis nam lecti navibus ibant,orantes veniam, et templum clamore petebant.Postquam introgressi et coram data copia fandi,axumus Ilioneus placido sic pectore coepit:'O Regina, novam cui condere Iuppiter urbemiustitiaque dedit gentis frenare superbas,Troes te miseri, ventis maria omnia vecti,oramus, prohibe infandos a navibus ignis,parce pio generi, et propius res aspice nostras.Non nos aut ferro Libycos populare Penatisvenimus, aut raptas ad litora vertere praedas;non ea vis animo, nec tanta superbia victis.Est locus, Hesperiam Grai cognomine dicunt,terra antiqua, potens armis atque ubere glaebae;Oenotri coluere viri; nunc fama minoresItaliam dixisse ducis de nomine gentem.Hic cursus fuit:cum subito adsurgens fluctu nimbosus Orionin vada caeca tulit, penitusque procacibus austrisperque undas, superante salo, perque invia saxadispulit; huc pauci vestris adnavimus oris.Quod genus hoc hominum? Quaeve hunc tam barbara morempermittit patria? Hospitio prohibemur harenae;bella cient, primaque vetant consistere terra.Si genus humanum et mortalia temnitis armaat sperate deos memores fandi atque nefandi.'Rex erat Aeneas nobis, quo iustior alter,nec pietate fuit, nec bello maior et armis.Quem si fata virum servant, si vescitur auraaetheria, neque adhuc crudelibus occubat umbris,non metus; officio nec te certasse priorempoeniteat. Sunt et Siculis regionibus urbesarvaque, Troianoque a sanguine clarus Acestes.Quassatam ventis liceat subducere classem,et silvis aptare trabes et stringere remos:si datur Italiam, sociis et rege recepto,tendere, ut Italiam laeti Latiumque petamus;sin absumpta salus, et te, pater optume Teucrum,pontus habet Lybiae, nec spes iam restat Iuli,at freta Sicaniae saltem sedesque paratas,unde huc advecti, regemque petamus Acesten.'Talibus Ilioneus; cuncti simul ore fremebantDardanidae.Tum breviter Dido, voltum demissa, profatur:'Solvite corde metum, Teucri, secludite curas.Res dura et regni novitas me talia coguntmoliri, et late finis custode tueri.Quis genus Aeneadum, quis Troiae nesciat urbem,virtutesque virosque, aut tanti incendia belli?Non obtusa adeo gestamus pectora Poeni,nec tam aversus equos Tyria Sol iungit ab urbe.Seu vos Hesperiam magnam Saturniaque arva,sive Erycis finis regemque optatis Acesten,auxilio tutos dimittam, opibusque iuvabo.Voltis et his mecum pariter considere regnis;urbem quam statuo vestra est, subducite navis;Tros Tyriusque mihi nullo discrimine agetur.Atque utinam rex ipse Noto compulsus eodemadforet Aeneas! Equidem per litora certosdimittam et Libyae lustrare extrema iubebo,si quibus eiectus silvis aut urbibus errat.'His animum arrecti dictis et fortis Achateset pater Aeneas iamdudum erumpere nubemardebant. Prior Aenean compellat Achates:'Nate dea, quae nunc animo sententia surgit?omnia tuta vides, classem sociosque receptos.Unus abest, medio in fluctu quem vidimus ipsisubmersum; dictis respondent cetera matris.'Vix ea fatus erat, cum circumfusa repentescindit se nubes et in aethera purgat apertum.Restitit Aeneas claraque in luce refulsit,os umerosque deo similis; namque ipsa decoramcaesariem nato genetrix lumenque iuventaepurpureum et laetos oculis adflarat honores:quale manus addunt ebori decus, aut ubi flavoargentum Pariusve lapis circumdatur auro.Tum sic reginam adloquitur, cunctisque repenteimprovisus ait: 'Coram, quem quaeritis, adsum,Troius Aeneas, Lybicis ereptus ab undis.O sola infandos Troiae miserata labores,quae nos, reliquias Danaum, terraeque marisqueomnibus exhaustos iam casibus, omnium egenos,urbe, domo, socias, grates persolvere dignasnon opis est nostrae, Dido, nec quicquid ubique estgentis Dardaniae, magnum quae sparsa per orbem.Di tibi, si qua pios respectant numina, si quidusquam iustitia est et mens sibi conscia recti,praemia digna ferant. Quae te tam laeta tuleruntsaecula? Qui tanti talem genuere parentes?In freta dum fluvii current, dum montibus umbraelustrabunt convexa, polus dum sidera pascet,semper honos nomenque tuum laudesque manebunt,quae me cumque vocant terrae.' Sic fatus, amicumIlionea petit dextra, laevaque Serestum,post alios, fortemque Gyan fortemque Cloanthum.Obstipuit primo aspectu Sidonia Dido,casu deinde viri tanto, et sic ore locuta est:'Quis te, nate dea, per tanta pericula casusinsequitur? Quae vis immanibus applicat oris?Tune ille Aeneas, quem Dardanio Anchisaealma Venus Phrygii genuit Simoentis ad undam?Atque equidem Teucrum memini Sidona venirefinibus expulsum patriis, nova regna petentemauxilio Beli; genitor tum Belus opimamvastabat Cyprum, et victor dicione tenebat.Tempore iam ex illo casus mihi cognitus urbisTroianae nomenque tuum regesque Pelasgi.Ipse hostis Teucros insigni laude ferebat,seque ortum antiqua Teucrorum ab stirpe volebat.Quare agite, O tectis, iuvenes, succedite nostris.Me quoque per multos similis fortuna laboresiactatam hac demum voluit consistere terra.Non ignara mali, miseris succurrere disco.'Sic memorat; simul Aenean in regia ducittecta, simul divom templis indicit honorem.Nec minus interea sociis ad litora mittitviginti tauros, magnorum horrentia centumterga suum, pinguis centum cum matribus agnos,munera laetitiamque dii.At domus interior regali splendida luxuinstruitur, mediisque parant convivia tectis:arte laboratae vestes ostroque superbo,ingens argentum mensis, caelataque in aurofortia facta patrum, series longissima rerumper tot ducta viros antiqua ab origine gentis.Aeneas (neque enim patrius consistere mentempassus amor) rapidum ad navis praemittit Achaten,Ascanio ferat haec, ipsumque ad moenia ducat;omnis in Ascanio cari stat cura parentis.Munera praeterea, Iliacis erepta ruinis,ferre iubet, pallam signis auroque rigentem,et circumtextum croceo velamen acantho,ornatus Argivae Helenae, quos illa Mycenis,Pergama cum peteret inconcessosque hymenaeos,extulerat, matris Ledae mirabile donum:praeterea sceptrum, Ilione quod gesserat olim,maxima natarum Priami, colloque monilebacatum, et duplicem gemmis auroque coronam.Haec celerans ita ad naves tendebat Achates.At Cytherea novas artes, nova pectore versatConsilia, ut faciem mutatus et ora Cupidopro dulci Ascanio veniat, donisque furentemincendat reginam, atque ossibus implicet ignem;quippe domum timet ambiguam Tyriosque bilinguis;urit atrox Iuno, et sub noctem cura recursat.Ergo his aligerum dictis adfatur Amorem:'Nate, meae vires, mea magna potentia solus,nate, patris summi qui tela Typhoia temnis,ad te confugio et supplex tua numina posco.Frater ut Aeneas pelago tuus omnia circumlitora iactetur odiis Iunonis iniquae,nota tibi, et nostro doluisti saepe dolore.Hunc Phoenissa tenet Dido blandisque moraturvocibus; et vereor, quo se Iunonia vertanthospitia; haud tanto cessabit cardine rerum.Quocirca capere ante dolis et cingere flammareginam meditor, ne quo se numine mutet,sed magno Aeneae mecum teneatur amore.Qua facere id possis, nostram nunc accipe mentem.Regius accitu cari genitoris ad urbemSidoniam puer ire parat, mea maxima cura,dona ferens, pelago et flammis restantia Troiae:hunc ego sopitum somno super alta Cytheraaut super Idalium sacrata sede recondam,ne qua scire dolos mediusve occurrere possit.Tu faciem illius noctem non amplius unamfalle dolo, et notos pueri puer indue voltus,ut, cum te gremio accipiet laetissima Didoregalis inter mensas laticemque Lyaeum,cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,occultum inspires ignem fallasque veneno.'Paret Amor dictis carae genetricis, et alasexuit, et gressu gaudens incedit Iuli.At Venus Ascanio placidam per membra quieteminrigat, et fotum gremio dea tollit in altosIdaliae lucos, ubi mollis amaracus illumfloribus et dulci adspirans complectitur umbra.Iamque ibat dicto parens et dona Cupidoregia portabat Tyriis, duce laetus Achate.Cum venit, aulaeis iam se regina superbisaurea composuit sponda mediamque locavit.Iam pater Aeneas et iam Troiana iuventusconveniunt, stratoque super discumbitur ostro.Dant famuli manibus lymphas, Cereremque canistrisexpediunt, tonsisque ferunt mantelia villis.Quinquaginta intus famulae, quibus ordine longamcura penum struere, et flammis adolere Penatis;centum aliae totidemque pares aetate ministri,qui dapibus mensas onerent et pocula ponant.Nec non et Tyrii per limina laeta frequentesconvenere, toris iussi discumbere pictis.Mirantur dona Aeneae, mirantur Iulumflagrantisque dei voltus simulataque verba,[pallamque et pictum croceo velamen acantho.]Praecipue infelix, pesti devota futurae,expleri mentem nequit ardescitque tuendoPhoenissa, et pariter puero donisque movetur.Ille ubi complexu Aeneae colloque pependitet magnum falsi implevit genitoris amorem,reginam petit haec oculis, haec pectore totohaeret et interdum gremio fovet, inscia Dido,insidat quantus miserae deus; at memor illematris Acidaliae paulatim abolere Sychaeumincipit, et vivo temptat praevertere amoreiam pridem resides animos desuetaque corda.Postquam prima quies epulis, mensaeque remotae,crateras magnos statuunt et vina coronant.Fit strepitus tectis, vocemque per ampla volutantatria; dependent lychni laquearibus aureisincensi, et noctem flammis funalia vincunt.Hic regina gravem gemmis auroque poposcitimplevitque mero pateram, quam Belus et omnesa Belo soliti; tum facta silentia tectis:'Iuppiter, hospitibus nam te dare iura loquuntur,hunc laetum Tyriisque diem Troiaque profectisesse velis, nostrosque huius meminisse minores.Adsit laetitiae Bacchus dator, et bona Iuno;et vos, O, coetum, Tyrii, celebrate faventes.'Dixit, et in mensam laticum libavit honorem,primaque, libato, summo tenus attigit ore,tum Bitiae dedit increpitans; ille impiger hausitspumantem pateram, et pleno se proluit auropost alii proceres. Cithara crinitus Iopaspersonat aurata, docuit quem maximus Atlas.Hic canit errantem lunam solisque labores;unde hominum genus et pecudes; unde imber et ignes;Arcturum pluviasque Hyadas geminosque Triones;quid tantum Oceano properent se tinguere soleshiberni, vel quae tardis mora noctibus obstet.Ingeminant plausu Tyrii, Troesque sequuntur.Nec non et vario noctem sermone trahebatinfelix Dido, longumque bibebat amorem,multa super Priamo rogitans, super Hectore multa;nunc quibus Aurorae venisset filius armis,nunc quales Diomedis equi, nunc quantus Achilles.'Immo age, et a prima dic, hospes, origine nobisinsidias,' inquit, 'Danaum, casusque tuorum,erroresque tuos; nam te iam septima portatomnibus errantem terris et fluctibus aestas.'


La Biblia



La selección de textos que conocemos bajo este nombre es fundamental en la historia de la literatura occidental, porque el cristianismo ha sido religión de estado durante 1500 años. Por ello la influencia que ejercieron los textos sagrados era fundamental en todos los aspectos de la vida, entre ellos, la literatura. Se señala que es una selección de textos porque el canon bíblico, pese a fundamentarse sobre la tradicción judia, -el antiguo testamento-, es tambien una simplificación del conjunto de fuentes numerosas, de las cuales quedan excluidas (evangelios apocrifos ) ya que no se consideran verídicos. La influencia de la Biblia, cuando es indirecta, es practicamente omnipresente, en la literatura Europea. Multitud de citas, paráfrasis, glosas, etc, llenan las obras desde la Edad Media hasta el S.XIX. Algunas partes de la Biblia serviran como modelos directos: por ejemplo, el cantar de los cantares sobre la poesía mistica, e incluso algunos episodios de la biblia seran directamente novelizados o dramatizados, por ejemplo: La Atalia, de Jean Racine.